Sznage (Schnage, Sznażanka, Sznage-Zielińska, Sznage-Andruszewska) 1.v. Zielińska, 2.v. Andruszewska Apolonia Maria (1864 – ok. 1942), tancerka, aktorka.
Ur. 2 II w Warszawie, była córką Feliksa Sznagiego, rękawicznika, oraz Agnieszki z Wiśniewskich, zapewne krawcowej, udzielającej także lekcji kroju i szycia na maszynie.
S. ukończyła szkołę baletową przy Warszawskich Teatrach Rządowych (WTR) i od 13 I 1880 do 28 XII r.n. tańczyła w corps de ballet WTR. Uczyła się też aktorstwa w szkole dramatycznej Emila Derynga (działającej do r. 1882) oraz na lekcjach prywatnych u Jana Królikowskiego. Debiutowała 22 III 1884 w WTR rolą Ireny w „On będzie moim” Kazimierza Kaszewskiego. Następnie zagrała Klarę w „Ślubach panieńskich” Aleksandra Fredry i Adriannę w „Pożarze w klasztorze” T. Barrière’a. Jej grę uznano wówczas za szablonową, bez temperamentu i «przebłysku indywidualnego odczucia» („Kur. Warsz.” 1884 nr 191a). Na początku sierpnia 1886 ponownie wystąpiła w WTR i po dobrze przyjętych rolach epizodycznych otrzymała we wrześniu t.r. stały angaż; grała jednak nadal role drugoplanowe. W takich też rolach (Amelka w „Przed śniadaniem” Jana Aleksandra Fredry, Marynia w „Klubie kawalerów” Michała Bałuckiego) wystąpiła w maju i czerwcu 1891 we Lwowie. Ponownie jednak zagrała Klarę w „Ślubach panieńskich” (reż. Marceli Zboiński) i mimo krytycznego przyjęcia jej roli, otrzymała etat w zespole dramatycznym. Odtąd grała, głównie w przedstawieniach reżyserowanych przez Adolfa Walewskiego, m.in. Kamillę w „Żołnierzu królowej Madagaskaru” Stanisława Dobrzańskiego, Marysię w „Chłopach arystokratach” Władysława Ludwika Anczyca, Chochlika w „Balladynie” Juliusza Słowackiego i Emilię w „Naszych najserdeczniejszych” V. Sardou (ostatni raz 17 VII 1893). W roli Kasztelanowej Dembińskiej w „Stu diabłach” Franciszka Domnika «mówiła w tempie nieco powolniejszym, co wyszło na korzyść [...]. Ruchy [...] były ładne i wdzięczne» („Gaz. Lwow.” 1892 nr 10). Od 31 I 1894 występowała w Teatrze Miejskim w Krakowie, grając m.in. Marynię w „Klubie kawalerów”, Bronisławę w „Małżeństwie Apfel” Kazimierza Zalewskiego, Martę w „Ćwiartce papieru” Sardou i Anielę w „Wielkim człowieku do małych interesów” A. Fredry, a także rolę męską – Wilhelma Forda w „Wesołych kumoszkach z Windsoru” W. Shakespeare’a. W innej roli męskiej, Zanetta w „Przechodniu” F. Copéego, «okazała się wyposażoną w piękny organ głosu i postać nadającą się do ról dramatycznych» (K. Estreicher). Występu w roli Amelii Tichard w „Oj mężczyźni, mężczyźni” Zalewskiego, zdaniem Władysława Prokescha, «szczerze powinszować jej można, jako zapewniającego [...] pomyślny zwrot w jej karierze» („Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1894 nr 43).
W miesiącach letnich l. 1896 i 1897 występowała S. (m.in. z Gabrielą Zapolską) w teatrzyku ogródkowym «Wodewil» w Warszawie. Po otrzymaniu w Krakowie dymisji «z przyczyn związkowych» spędziła sezon zimowy 1897/8 w teatrze łódzkim, kierowanym przez Michała Wołowskiego. Bez większego powodzenia zagrała 23 VII 1898 Mozesę w prapremierze „Jojnego Firułkesa” Zapolskiej (reż. Ludwik Solski) w warszawskim «Wodewilu», gdzie ponownie występowała również latem w r.n. Z zespołem Felicjana Felińskiego grała w sezonie 1899/1900 w Sosnowcu m.in. w „Zaczarowanym kole” Lucjana Rydla (reż. Henryk Tadeusz Halicki) i „Karykaturach” Jana Augusta Kisielewskiego. Na sezon 1900/1 ponownie otrzymała angaż w Teatrze Miejskim w Krakowie; występowała jednak bez sukcesu, m.in. jako Maria w „Tamtym” Zapolskiej i Pani Kanit w „Onych” H. Bahra (reż. Kazimierz Kamiński); pod koniec sezonu Karol Estreicher charakteryzował ją jako «osobę znaną z przekwitającej urody i jednostajności gestów zwracanych do publiczności, a nie do akcji na scenie». W warszawskim «Wodewilu» grała latem 1901 tytułową postać w „Małce Szwarcenkopf” Zapolskiej. Od listopada t.r. występowała z teatrem Bolesława Bolesławskiego w Odessie i Petersburgu; zagrała m.in. Klarę w „Zemście” A. Fredry i Baśkę w „Panu Wołodyjowskim” wg powieści Henryka Sienkiewicza. Latem 1902 wróciła do zespołu sosnowieckiego, grając m.in. Księżniczkę Zofię w „Żydach” Józefa Korzeniowskiego i Desdemonę w „Otellu” Shakespeare’a. W sezonie 1902/3 występowała w Teatrze Polskim w Poznaniu: jako Leonia de la Villegontier w „Walce kobiet” E. Scribe’a i E. Legouvé’a oraz Hero w „Wiele hałasu o nic” Shakespeare’a; partnerowała występującej gościnnie Helenie Modrzejewskiej. Była też Elką w „Mężczyźnie” Zapolskiej, Zosią w „Dziadach” Adama Mickiewicza oraz tytułową Monną Vanną w dramacie M. Maeterlincka. Recenzent „Dziennika Poznańskiego” (1903 nr 107) uznał, że «siła talentu p. Sznage spoczywa w rolach lirycznych, naiwnych i salonowych». W sezonie letnim 1903 ponownie grała z zespołem Felińskiego w Sosnowcu, a także w Dąbrowie Górniczej. Zaangażowana we wrześniu 1904 do Teatru Ludowego w Krakowie, wystąpiła w sztukach Zapolskiej jako: Małka Szwarcenkopf, Gusta w „Jojnem Firułkesie”, Józia w „Tamtym”, Kaśka Olejarek w „Kaśce Kariatydzie” i Wilhelminka w „Zaszumi las”, a także Maryna w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego (reż. Feliks Stradiot); zyskała pochlebne opinie krytyki („Czas” 1904 nr 240, „Nowa Reforma” 1905 nr 58, 89). W l. 1906–8 była okresowo aktorką Teatru Miejskiego we Lwowie. Uczestniczyła też w tym czasie w objazdach po Galicji Teatru Gabrieli Zapolskiej pod kierownictwem Stanisława Janowskiego; od 14 III do 11 IV 1907 grała Juliasiewiczową w „Moralności pani Dulskiej” (reż. Walewski), a od 5 III do 13 IV 1908 Żonę w „Ich czworo” (reż. Franciszek Frączkowski).
W l. 1908–11 w Teatrze Polskim w Poznaniu grała S. w sztukach Zapolskiej (m.in. Muszkę w „Skizie”, reż. Zygmunt Werowski), Shakespeare’a (Violę w „Wieczorze Trzech Króli” i Julię w „Romeo i Julii”) oraz Słowackiego (Księżniczkę w „Śnie srebrnym Salomei” Słowackiego, reż. Werowski). Wystąpiła także jako Stanisława Podlipska w „W sieci” i „Ostatnim spotkaniu” Kisielewskiego, Irena Arkadina w „Mewie” A. Czechowa oraz Klara w „Ślubach panieńskich”. Na benefisie swoim i drugiego męża, Mariana Andruszewskiego, zagrała 25 III 1911 Rozalindę w „Jak wam się podoba” Shakespeare’a. Następnie wróciła do Lwowa. Razem z córką Anną i Andruszewskim wystąpiła w 1. poł. r. 1912 w filmie „Pomszczona krzywda” (reż. zapewne Zygmunt Wesołowski). W teatrze grała w tym czasie głównie w farsach francuskich m.in. „Dewotce” (inny tytuł „Serafina”) Sardou i „Adrienne Lecouvreur” Scribe’a i Legouvé’a. W Krakowie w Miejskim Teatrze Powszechnym zagrała w maju 1919 Podstolinę w „Zemście”, a jesienią t.r. zaangażowała się do otwartego 25 X Teatru Bagatela; grała tam głównie w farsach, m.in. Edytę w „Hiszpańskiej musze” F. Arnolda i E. Bacha (reż. Ludwik Czarnowski), Radczynię w „Konfekcji męskiej” F. Molnara oraz Maszę w „Tancerce” M. Lengyela (obie w reż. Franciszka Wysockiego). Jako Lady Braknel w „Bracie marnotrawnym” O. Wilde’a (reż. Wysocki) «trafnie nakreśliła karykaturę niewolnicy konwenansu» (T. Żeleński-Boy). Grała tytułową rolę w „Złotej cioci” P. Gavaulta, Ciocię Kundzię w „Panu pośle” Mieczysława Fijałkowskiego (reż. Wysocki), Panią de Vertal w „Kurniku” T. Bernarda. Nadal szczególnie chętnie występowała w sztukach Zapolskiej, jako Juliasiewiczowa, a także Daumowa w „Pannie Maliczewskiej” (oba spektakle w reż. Jana Nowackiego) i Milewska w „Żabusi” (reż. Zygmunt Noskowski). W roli Matki w „Poławiaczu cieni” J. Sarmenta (reż. Józef Sosnowski) skrytykowano S. za rutynę („Czas” 1924 nr 117). Jako Pani de Brienne w komedii P. Armonta i M. Gerbidona „On, ona i mama” (reż. Zygmunt Nowakowski) obchodziła 30 VI 1924 w krakowskim Teatrze Bagatela jubileusz trzydziestolecia pracy scenicznej.
Na sezon 1925/6 przeniosła się S. ponownie do Teatru Miejskiego we Lwowie. W l. 1928–30 grała w Teatrze Pomorskim w Toruniu. W styczniu 1929 wystąpiła w „Domu otwartym” Bałuckiego (reż. Leopold Zbucki), wystawionym przez koło teatralne toruńskiej Szkoły Podchorążych Artylerii. Po przejściu na emeryturę zapewne zamieszkała we Lwowie. W Teatrze lwowskim zagrała jeszcze 28 IV 1936 M-lle Dupont w „Nieusprawiedliwionej godzinie” S. Békeffyego (reż. Konstanty Tatarkiewicz). Należała do ostatnich przedstawicielek salonowej «grande dame», słynęła z «dystynkcji ruchów i szlachetnego umiaru w grze» („Ilustr. Kur. Codz.” 1924 nr 177). Wg Zofii Ordyńskiej była «zawsze dobrze zrobiona, włoski utlenione na blond, wysznurowana, elegancko ubrana [...]. Z wiekiem nabrała [...] manier w wysławianiu się przez nadużywanie samogłoski „e” [...]. Mówiła nie Kraków, lecz „Keraków”, stąd w „Bagateli” przezwano ją „mema Sznage”». S. zmarła ok. r. 1942 we Lwowie.
S. była dwukrotnie zamężna. W małżeństwie z nieznanym bliżej Zielińskim miała dwie córki, z których młodsza, Anna Zielińska 1.v. Witwicka, 2.v. Towarnicka (1885–1940), była aktorką (w prasie często mylona z S.). Drugi mąż, Marian Andruszewski (1878–1915), aktor i reżyser, przebywał od r. 1912 w zakładzie dla nieuleczalnie chorych we Lwowie. Małżeństwo to pozostało bezdzietne.
Fot. prywatne i w rolach w: B. Narod., Muz. Teatr. w W.; – Maśnicki J., Stepan K., Pleograf. Słownik biograficzny filmu polskiego 1896–1939, Kr. 1996 (dot. męża S., Andruszewskiego); Słown. Teatru Pol. (bibliogr., fot., błędnie, że w l. 1904/5 grała w Poznaniu); – Czachowska J., Gabriela Zapolska, Kr. 1966; Dąbrowski S., Materiały do historii teatru polskiego 1896–1918, w: 75 lat Teatru Polskiego w Poznaniu, P. 1951 s. 364, 369, 381, 384, 388, 390 (liczne błędy); Estreicher K., Teatra w Polsce, Kr. 1992 IV; Filler W., Melpomena i piwo, W. 1960; Grzymała-Siedlecki A., Tadeusz Pawlikowski i jego krakowscy aktorzy, Kr. 1971; Hahn W., Shakespeare w Polsce, Wr. 1958; Kowalska A., Teatr „Bagatela” – królestwo farsy (1919–1926), „Krzysztofory. Zesz. Nauk. Muz. Hist. M. Kr.” 2007 nr 25 s. 185; Kwaskowski S., Teatr w Toruniu 1920–1939, Gd.–Bydgoszcz 1975 s. 258–72; Mucha B., Artyści polscy w nowożytnej Rosji, Ł. 1994; Olszewski K., Z kronik teatralnych Zagłębia i Śląska, Kr. 1960; Szkoła Podchorążych Artylerii ku uczczeniu dnia promocji roczników 1927–1929, 1928–1930, Tor. 1929–30 s. 48; Wosiek M., Historia teatrów ludowych. Polskie zespoły zawodowe 1898–1914, Wr. 1975; – Estreicher K., Fach J., Sprawozdania Komisji Teatralnej w Krakowie 1893–1911, Oprac. D. Poskuta-Włodek, W. 1992; Ordyńska Z., To już prawie sto lat..., Wr. 1970 s. 167–8; Repertuar teatru krakowskiego 1899–1905, Oprac. A. Solarska-Zachuta, W. 1979; Repertuar teatru polskiego we Lwowie 1886–1894, Oprac. B. Maresz, M. Szydłowska, Kr. 1993; Repertuar Teatrów Miejskich we Lwowie pod dyrekcją Wilama Horzycy 1932–1937, Oprac. Z. Osiński, W. 1992; Wspomnienia aktorów (1800–1925), Oprac. S. Dąbrowski, R. Górski, W. 1963; – „Czas” 1920 nr 65 (T. Żeleński-Boy), 1923 nr 194, 1924 nr 148; „Echo Muzycz. i Teatr.” 1883/4 nr 26, 35, 42; „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1886 nr 149, 150, 153, 1891 nr 19, 21, 23, 24, 27, 28; „Gaz. Lwow.” 1918 nr 5; „Ilustr. Kur. Codz.” 1920 nr 74, 289; „Ilustr. Przegl. Teatr.” 1921 nr 21; „Kur. Warsz.” 1884 nr 143a, 1886 nr 217, 218; „Naprzód” 1921 nr 27, 115; „Pam. Teatr.” 1963 z. 1–4 s. 373, „Rozwój” 1923 nr 162; „Słowo Pomor.” 1928 nr 204, 280; – Arch. Artyst. i B. Teatru im. J. Słowackiego w Kr.: Afisze, sygn. 1893/4; B. Raczyńskich: Afisze.
Agnieszka Wanicka i Roman Włodek